Alejandro Esteso Perez, analist politik dhe njohës i mirë i zhvillimeve në Ballkanin Perëndimor ka analizuar shumë aspekte të dialogut Prishtinë-Beograd.
Ai vë në pah faktin që aktualisht Bashkimi Europian nuk është një ndërmjetësues i barabarte për shkak të dyshes Borrel-Lajçak që kane vendosur masa vetëm ndaj Kosovës.
Analisti thekson se Serbia ka mikun më të fortë të mundshëm në Bruksel, Hungarinë, ndërsa Vuçiç dëshiron ta mbajë situatën e pazgjidhur me Kosovën.
Ka kaluar një vit që pas pranimit të marrëveshjes së Brukselit, por gjërat nuk kanë lëvizur në një drejtim pozitiv. Kush është përgjegjës për këtë dështim, nëse mund ta quajmë të tillë?
-Faleminderit për ftesën. Para së gjithash, mendoj se e gjithë kjo vjen nga një kombinim shumë i ndërlikuar i disa faktorëve. Unë mendoj se ne kemi parë se si i gjithë procesi i dialogut ka fituar një vëmendjeje të konsiderueshme, nëse e krahasojmë me zhvillimet. Epo, mungesa e zhvillimeve që kemi parë ndoshta katër apo pesë vite më parë, dukej se po merrte pak vëmendje. Por unë mendoj se qëndrimet po bëhen përsëri më të vështira dhe përsëri më të ashpra. Dhe nuk mendoj se ka pasur shumë hapësirë për mirëkuptim të ndërsjellë mes palëve. Mendoj se ka qenë shumë e dobishme për të dyja palët, si për Kosovën ashtu edhe për Serbinë, të ruajnë këtë narrativë të ashpër. Dhe kjo është diçka që ne e kemi parë, veçanërisht nga qeveria e Kosovës. Mendoj se ata kanë promovuar një narrativë shumë, le të themi, konfrontuese, e cila nuk është e gabuar në vetvete, por kemi parë shumë rritje, le të themi, të retorikës që realisht nuk ka kontribuar në një mirëkuptim. Pra, sigurisht, ne kemi kundërshtimin mes palëve, i cili mendoj se ka ardhur duke u rritur në synim dhe intensitet, por kemi natyrisht edhe palën e tretë ose palën neutrale në parim në mosmarrëveshje, që është Bashkimi Europian. Dua të them, është në kornizën e Bashkimit Europian ku po zhvillohet ky dialog. Ne nuk kemi parë shumë sukses në të. Ne kemi parë që kjo marrëveshje, që nuk është marrëveshje, nuk ka çuar askund. Mendoj se është më së shumti një çështje, padyshim që ne kemi parë se si duhet të zbatohet dhe ku po shkojmë. Është e qartë se Serbia në njërën anë e mban themelimin e asociacionit, le të themi, si rezultat parësor, ndërsa Kosova dëshiron të arrijë përfundimisht atje, por jo pa harruar edhe pikat e tjera që duhet të përmbushen. Pra, padyshim që ka një përplasje midis qasjeve që është në themel të gjithë bisedës. Ne kemi një përfaqësues special të Bashkimit Europian plus përfaqësuesin e lartë, të cilët nuk kanë qenë aq efektiv sa do të donte dikush nga Kosova, po shihen si partnerë shumë armiqësorë pasi vijnë nga dy shtete, dy shtete anëtare që nuk e njohin Kosovën. Pra, ka pasur edhe kritika nga ajo anë. Pra, në përgjithësi ka qenë një kombinim i shumë mangësive dhe i shumë sfidave që nuk po e bëjnë këtë të ecë përpara.”
Prishtina ka akuzuar Bashkimin Europian se nuk po sillet në mënyrë neutrale. Ju mendoni se këto akuza qëndrojnë?
-A janë të justifikuara akuzat? Në një masë të caktuar them se personalisht nuk besoj se ka qenë koha apo konteksti për sanksione ndaj Kosovës, sidomos duke qenë se, le të themi, nuk ka ndodhur një parim i reciprocitetit apo një parim i pasqyrimit të atyre sanksioneve ndaj Serbisë. Atëherë ne duhet t’i bëjmë vetes pyetjen, pse Kosova është vënë në shënjestër të sanksioneve dhe pse nuk është ende Serbia në shënjestër të sanksioneve? Dhe këtu duhet të shikojmë pak më thellë se kush është pjesë e Bashkimit Europian dhe kush është pjesë e Këshillit Europian. Dhe ajo që ne zbulojmë është se Serbia ka disa aleatë shumë të mirë brenda Këshillit Europian. Unë po mendoj veçanërisht për Hungarinë. Hungaria nuk do të lejonte kurrë që të miratohen sanksione ekonomike apo masa politike kundër Serbisë, sepse gjithçka që prek Serbinë ndikon edhe politikisht, ideologjikisht në Hungari. Pra, në këtë kuptim, Kosovës i mungon ajo përkrahje mes shteteve anëtare. Nuk ka Hungari për Kosovën. Kosova nuk e ka atë mik të madh. Pra, kjo është një nga arsyet, natyrisht, që mund t’i shtojmë. Kjo është padyshim shumë e padrejtë në një farë mënyre që Kosova, e cila, besoj, është pala më e dobët, pjesa më e dobët e dialogut është ajo që është synuar me masat, gjë që e bën edhe më të madhe disbalancën e fuqive dhe e bën edhe më të madh hendekun. Dhe këtë mund ta shohim në mënyrën se si kanë vepruar të dyja palët, sepse padyshim se si ne e shohim se si vepron Serbia është në një farë mënyre më, le të themi triumfuese dhe fitimtare, sepse ata e dinë se nuk do të marrin sanksione së shpejti. Kjo bie edhe në gjithë trendin e zbutjes, që është fjala e madhe kohëve të fundit, qetësimi i Brukselit ndaj Beogradit. Pra, të gjitha janë pjesë të së njëjtës enigmë, për fat të keq. Dhe është shumë e trishtueshme të shohësh se ende në fillim të vitit 2024, këto masa po synohen kundër Kosovës, e cila padyshim nuk po ndihmon për një zgjidhje të shpejtë të dialogut apo për një zhvillim të mirë ekonomik, politik dhe social në Kosovë”.
Kohët e fundit, Parlamenti Europian ka kërkuar një ndryshim në qasjen e bllokut në dialogun Kosovë-Serbi. Cila është gjëja më e rëndësishme që duhet ndryshuar në këtë proces?
-Ajo që më vjen në mendje është pabarazia në peshore dhe dallimet strukturore që kemi ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Siç e thashë pak më parë, Kosova është pala më e dobët nga të dyja. Tradicionalisht, Kosova nuk e ka gëzuar këtë stabilitet qeveritar, ndërsa Serbia e ka gëzuar atë për dhjetë apo dymbëdhjetë vitet e fundit nën udhëheqjen e partisë së Vuciqit. Këtë nuk e kemi parë në Kosovë deri në mbërritjen e Albin Kurtit në pushtet dhe të kësaj pjekurie parlamentare. Që nga ai moment, ne pamë se ndoshta balanca e pushtetit ishte pak më e barabartë sepse kishte, le të themi, stabilitet në të dyja anët. Por ne kemi parë që tani, ky faktor i jashtëm, që janë sanksionet, janë si, le të themi, duke çekuilibruar gjithë këtë marrëdhënie. Pra, për një ndryshim të shpejtë, ose të paktën për një zgjidhje të menjëhershme, jo të qëndrueshme, por për një zgjidhje të menjëhershme, Bashkimi Europian duhet të heqë ato sanksione. Kjo përfundimisht nuk është rruga përpara, nuk është shtysë për Kosovën që të ulet duarkryq në tryezën e bisedimeve. Ajo që ne po bëjmë është thjesht duke i ndarë palët. Dhe nuk mendoj se kjo është qasja e mirë, veçanërisht kur të dyja palët maten, le të themi, me shkopinj shumë të ndryshëm ose me tregues ose ide shumë të ndryshme. Ky është, mendoj, shqetësimi kryesor.”
A prisni që së shpejti të arrihet një marrëveshje përfundimtare mes Kosovës dhe Serbisë?
-Nuk shoh stimuj të mjaftueshëm as për Kosovën e as për Serbinë. Unë e shoh këtë shumë qartë. Në rastin e Serbisë, nuk është në interesin e Serbisë që të arrihet një zgjidhje. Serbia është mirë me situatën aktuale dhe me status quo-në. Serbia është e njohur në përgjithësi. Ajo ka një vend në OKB, ka mbrojtjen e Rusisë dhe Kinës, për shembull, në qëndrimet ndërkombëtare. Kosova nuk ka asgjë nga kjo. Pra, strategjia e Serbisë është thjesht të blejë kohë, të vazhdojë të bllokojë dhe ngrijë situatën sa më shumë që të jetë e mundur, derisa ndoshta të ketë një sërë rrethanash gjeopolitike që e lejojnë Serbinë të reagojë ose të bëjë një lëvizje, gjë që për momentin nuk mendoj se ka gjasa. Por ne duhet të shohim. Kjo është arsyeja pse, duke qenë se nga ana e Serbisë, nuk ka vërtet një vullnet të madh për të ecur përpara me dialogun, sepse Serbia është në një pozitë shumë të mirë tani që e gjithë korniza e negociatave dhe takimeve dhe premtimeve dhe masave nuk është se në të vërtetë po punojnë për të mirën e Kosovës apo të kujtdo përfundimisht. Është Kosova këtu ajo që ka shumë për të humbur dhe që po lufton për diçka që me të vërtetë e dëshiron, që është anëtarësimi në Bashkimin Europian, anëtarësimi në NATO, anëtarësimi në Këshillin e Europës dhe integrimi në universin ndërkombëtar të organeve dhe në bashkësinë ndërkombëtare. Këtu mendoj se është rrënja e problemit.”
Këtë vit do të kemi zgjedhje në Shtetet e Bashkuara, po ashtu edhe për Bashkimin Europian. Si mendoni se do të ndikojë kjo në Ballkanin Perëndimor?
-Kjo është një pyetje shumë e mirë dhe këtë duhet t’ja drejtojmë vetes gjithnjë e më shumë këtë vit. Nuk po shkojmë drejt një viti shumë të lehtë. Përveç zgjedhjeve të BE-së, siç thoni ju, ne do të kemi zgjedhje në SHBA, të cilat mund të shohin kthimin, dhe ka gjithnjë e më shumë gjasa që Donald Trump të kthehet në Shtëpinë e Bardhë. Ne kemi marrë tashmë një provë të vogël gjatë mandatit të tij të parë se çfarë mund të thotë një administratë e Donald Trump për Ballkanin Perëndimor. Dhe ndër të tjera, do të nënkuptojë konkurrencë me BE-në në vend të bashkëpunimit. Ne kemi parë tashmë në marrëveshjen e Uashingtonit të 2020-ës midis Avdullah Hotit dhe Aleksandër Vucic, i gjithë formati i të gjitha rezultateve, zgjidhjet që administrata Trump po propozonte, nuk kishte në të vërtetë asnjë lloj perspektive. Dhe kjo është lloji i politikës që do të pritet të marrim nga një mandat i ri i Trump. Kjo dhe padyshim ulja e mbështetjes për BE-në në mbrojtjen e saj, apo mbështetjen edhe për Ukrainën. Kështu që BE-ja do të mbetej shumë e vetme. Kjo është arsyeja pse është gjithashtu shumë e rëndësishme të shqyrtohen zgjedhjet europiane, zgjedhjet për Parlamentin Europian, sepse atje, në një moment kur BE-ja do të jetë edhe më e vetme, ne po përballemi me një situatë ku më shumë parti të ekstremit të djathtë do të marrin më shumë vende në parlament. Pra, gjithçka do të jetë një kombinim i madh që do të çojë në një axhendë shumë fatkeqe, mendoj unë, dhe të ardhme shumë të pasigurt për Ballkanin Perëndimor dhe marrëdhëniet e tyre me BE-në. Po flasim për vlerat e nacionalizmit, ksenofobisë, izolimit, që do të fitojnë më shumë ndikim dhe më shumë pushtet në nivel të BE-së. Ne jemi ende të vendosur të shohim se si këto rezultate do të ndikojnë në përbërjen e Komisionit Europian, por perspektivat sigurisht nuk janë të mira.”