Kush e sundon botën? Dikur ishte e lehtë t’i përgjigjesh kësaj pyetjeje, shkruan Foreign Policy.
Nëse jeni mbi 45 vjeç, jeni rritur në një botë të dominuar nga dy superfuqi. Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre vendosën rregullat në njërën anë të Murit të Berlinit, ndërsa Bashkimi Sovjetik qeveriste në anën tjetër. Pothuajse çdo vend tjetër duhej të përafronte sistemet e tij politike, ekonomike dhe të sigurisë me njërën ose tjetrën anë. Ishte një botë bipolare.
Më pas, në vitin 1991, Bashkimi Sovjetik u shemb, duke lënë Shtetet e Bashkuara si superfuqinë e vetme në botë. SHBA-ja diktoi rezultatet përmes rolit të saj dominues në organizatat ndërkombëtare dhe përdorimit të fuqisë së papërpunuar. Ishte një botë unipolare.
Rreth 15 vjet më parë, bota ndryshoi përsëri, u bë më e ndërlikuar. Shtetet e Bashkuara janë bërë më pak të interesuara për të qenë “polici i botës”, arkitekti i tregtisë globale ose themeluesi i vlerave globale. Vendet e tjera, duke u bërë më të fuqishme, ishin gjithnjë e më në gjendje të injoronin rregullat që nuk i pëlqenin, dhe herë pas here i bënin ato vetë. Është një botë “G-Zero”: një botë jopolare pa liderë globalë.
Tre gjëra ndodhën që shkaktuan këtë recesion gjeopolitik:
Së pari, Rusia nuk është futur në rendin ndërkombëtar të udhëhequr nga Perëndimi. Tani një ish-fuqi e madhe në rënie serioze, Rusia është bërë jashtëzakonisht e zemëruar dhe e sheh Perëndimin si kundërshtarin e saj kryesor në skenën globale. Nëse shumica e fajit i takon Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të saj apo Rusisë, kjo pak rëndësi ka; fakti është se ne jemi në këtë pikë.
Së dyti, Kina u fut në institucionet e udhëhequra nga SHBA – por me supozimin se ndërsa kinezët bëheshin më të integruar, më të pasur dhe më të fuqishëm, ata gjithashtu do të bëheshin më shumë si amerikanë. Siç rezulton, ata janë ende kinezë – dhe Shtetet e Bashkuara nuk janë gati ta pranojnë këtë.
Së treti, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre injoruan dhjetëra miliona qytetarë të tyre që ndiheshin të lënë pas nga globalizimi. Ankesat e tyre ushqehen më tej nga pabarazia në rritje e të ardhurave dhe pagave, ndryshimi i demografisë dhe politikave të identitetit dhe polarizimi për shkak të teknologjive të reja të medias. Pas dekadash neglizhence, shumica e këtyre qytetarëve janë bërë thelbësisht mosbesues ndaj qeverive të tyre dhe vetë demokracisë.
Ndryshe nga çdo gjë më parë
Të gjitha krizat gjeopolitike që shihni çdo ditë në titujt kryesorë – lufta në Ukrainë, Tajvani, tensionet bërthamore me Iranin dhe Korenë e Veriut, 90 për qind e tyre janë produkt i njërës prej këtyre tre gjërave.
Megjithatë, për mirë apo për keq, recesionet gjeopolitike nuk zgjasin përgjithmonë. Dhe rendi global që po vjen është diçka shumë, shumë i ndryshëm nga ai me të cilën jemi mësuar.
Pse? Sepse ne nuk kemi më superfuqi shumëdimensionale – si në vendet që kanë fuqi globale në të gjitha fushat. Shtetet e Bashkuara dhe Kina nuk janë superfuqi sot – të paktën jo në mënyrën se si ne e kemi përdorur gjithmonë këtë term. Dhe nëse nuk ka superfuqi, do të thotë se nuk ka rend të unifikuar global. Në vend të kësaj, ajo që kemi sot është një rend botëror i shumëfishtë, i ndarë, por i mbivendosur.
Së pari, ne kemi një diktat sigurie unipolar. Shtetet e Bashkuara janë i vetmi vend që mund të dërgojë ushtarë, marinarë dhe pajisje ushtarake në çdo cep të botës. Askush tjetër nuk afrohet me të në këtë aspekt. Roli i Amerikës në rendin e sigurisë është më i rëndësishëm sot dhe, në të vërtetë, më dominues se sa ishte dhjetë vjet më parë.
Kina po rrit me shpejtësi aftësitë e saj ushtarake në Azi, por askund tjetër në mënyrë domethënëse. Ky është një shqetësim në rritje për aleatët Indo-Paqësor të Amerikës, të cilët tani mbështeten më shumë se kurrë në ombrellën e sigurisë amerikane. Pushtimi rus i Ukrainës në mënyrë të ngjashme e ka bërë Evropën më të varur nga NATO-ja e udhëhequr nga SHBA në dekada. Ndërkohë, ushtria ruse është dobësuar nga humbja e rreth 200,000 ushtarëve në Ukrainë, gjithashtu nga pjesa më e madhe e pajisjeve dhe armëve të saj ushtarake.
Po, Kina, Rusia dhe të tjerët kanë armë bërthamore, por në fakt përdorimi i tyre është i barabartë me vetëvrasje. Shtetet e Bashkuara janë superfuqia e vetme e sigurisë në botë dhe do të mbetet e tillë paktën dhe dekadën e ardhshme.
Por fuqia ushtarake nuk e lejon Uashingtonin të vendosë rregullat për ekonominë globale, sepse rendi ekonomik është multipolar. SHBA ka një ekonomi të fortë dhe dinamike, ende më e madhja në botë, por fuqia globale këtu është gjerësisht e ndarë.
Pavarësisht të gjithë diskursit për një luftë të re të ftohtë, Shtetet e Bashkuara dhe Kina janë shumë të ndërvarura ekonomikisht për t’u ndarë nga njëra-tjetra. Tregtia dypalëshe midis të dyjave është vazhdimisht në rritje, dhe vendet e tjera duan qasje si në forcat amerikane ashtu edhe në tregun kinez në rritje (që së shpejti do të bëhet më i madhi në botë). Ju nuk mund të keni një luftë të ftohtë ekonomike nëse nuk ka njeri të gatshëm për t’u angazhuar në të.
Ndërkohë, Bashkimi Evropian është tregu më i madh i vetëm në botë dhe është në gjendje të vendosë rregullat dhe standardet që amerikanët, kinezët dhe të tjerët duhet të pranojnë si çmimin e të bërit biznes. Japonia është ende një fuqi ekonomike globale, edhe pse mezi. Ekonomia indiane po rritet me shpejtësi dhe bashkë me të edhe ndikimi në skenën globale.
Rëndësia relative e këtyre dhe ekonomive të tjera do të vazhdojë të ndryshojë gjatë dekadës së ardhshme, por ajo që është e sigurt është se rendi ekonomik global është dhe do të mbetet një rend multipolar.
Ka tensione mes rendit të sigurisë dhe atij ekonomik. Shtetet e Bashkuara dëshirojnë që gjithnjë e më shumë sektorë të ndryshëm ekonomikë të përcaktohen si kritikë për sigurinë kombëtare dhe po u bëjnë presion vendeve të tjera që të harmonizojnë politikat e tyre në përputhje me rrethanat. Nga ana e saj, Kina dëshiron të përdorë fuqinë e saj tregtare për të rritur ndikimin e saj diplomatik. Evropa, India, Japonia dhe vendet e tjera duan të garantojnë që as siguria dhe as rendi ekonomik të mos dominojnë njëra-tjetrën dhe me shumë gjasa do të kenë sukses në këtë.
Rendi i tretë
Këto janë dy rendet botërore që ne tashmë i shohim. Por ekziston një rend i tretë, me zhvillim të shpejtë që së shpejti do të ketë më shumë ndikim se të tjerët: rendi dixhital. Aty, ndryshe nga çdo rend tjetër gjeopolitik në të kaluarën dhe të tashmen, aktorët dominues që vendosin rregullat dhe ushtrojnë pushtetin nuk janë qeveritë, por kompanitë e teknologjisë.
Ju keni dëgjuar sesi armët, inteligjenca dhe trajnimi i NATO-s i ndihmuan ukrainasit të mbrojnë vendin e tyre. Dhe, nëse kompanitë e teknologjisë perëndimore nuk do të kishin ardhur në ndihmë shpejt në ditët e para të pushtimit – duke shmangur sulmet kibernetike ruse dhe duke lejuar liderët ukrainas të komunikojnë me ushtarët e tyre në vijën e parë – Rusia do ta kishte rrëzuar Ukrainën plotësisht brenda disa javësh, duke i dhënë fund luftës në mënyrë efektive. Nëse nuk do të ishin kompanitë e teknologjisë dhe fuqia e tyre në rendin e ri dixhital, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ndoshta nuk do të ishte sot në pushtet.
Kompanitë e teknologjisë po vendosin nëse ish-presidenti amerikan Donald Trump mund të flasë pa filtrim dhe në kohë reale me qindra miliona njerëz. Pa mediat sociale dhe aftësinë e saj për të promovuar teori konspirative, nuk do kishte trazira të 6 janarit në Capitol Hill.
Kompanitë e teknologjisë madje përcaktojnë identitetin tonë. Ne kemi pyetur veten nëse sjellja njerëzore është kryesisht rezultat i natyrës apo i edukimit. Jo më! Sot është natyra, edukata dhe algoritmi. Rendi dixhital bëhet një përcaktues kryesor i mënyrës se si jetojmë, çfarë besojmë, çfarë duam dhe çfarë jemi të gatshëm të bëjmë për ta arritur atë.
Kjo është sasia e pabesueshme e fuqisë që kanë grumbulluar kompanitë e teknologjisë – aq shumë sa që ato janë bërë lojtarë gjeopolitikë më vete. Këta aktorë fitimprurës tashmë kontrollojnë aspekte të shoqërisë, ekonomisë dhe sigurisë kombëtare që kanë qenë prej kohësh domeni ekskluziv i shtetit. Vendimet e tyre private ndikojnë drejtpërdrejt në jetesën, ndërveprimet dhe madje edhe modelet e mendimit të miliarda njerëzve në mbarë botën. Ato gjithashtu po formësojnë gjithnjë e më shumë mjedisin global në të cilin veprojnë vetë qeveritë.
Por si do ta përdorin kompanitë e teknologjisë fuqinë e tyre të re? Ka tre skenarë të mundshëm.
Nëse liderët politikë amerikanë dhe kinezë vazhdojnë të afirmohen më fuqishëm në hapësirën dixhitale dhe nëse kompanitë e teknologjisë përputhen me qeveritë e tyre të origjinës, ne do të përfundojmë në një luftë të ftohtë teknologjike midis SHBA-së dhe Kinës. Bota dixhitale do të ndahet në dysh, vendet e tjera do të detyrohen të zgjedhin anë dhe globalizimi do të copëtohet.
Nëse kompanitë e teknologjisë do t’i përmbahen strategjive të rritjes globale, duke refuzuar të rreshtohen me qeveritë dhe duke ruajtur hendekun ekzistues midis fushave fizike dhe dixhitale të konkurrencës, atëherë do të shohim një globalizim të ri: një rend dixhital të globalizuar.
Kompanitë e teknologjisë do të mbeten sovrane në hapësirën dixhitale, duke konkurruar kryesisht me njëra-tjetrën për fitime – dhe me qeveritë për fuqi gjeopolitike, në të njëjtën mënyrë që aktorët kryesorë shtetërorë konkurrojnë aktualisht për ndikim në hapësirën ku mbivendosen urdhrat ekonomikë dhe të sigurisë.
Por nëse vetë hapësira dixhitale bëhet arena më e rëndësishme e konkurrencës së fuqive të mëdha, me fuqinë e qeverive që vazhdon të dobësohet në krahasim me atë të kompanive të teknologjisë, atëherë vetë rendi dixhital do të bëhet rendi dominues global. Nëse kjo ndodh, ne do të kemi një botë post-westfaliane – një rend teknopolar i dominuar nga kompanitë e teknologjisë si lojtarët qendrorë në gjeopolitikën e shekullit të 21-të.
Të tre skenarët janë plotësisht të besueshëm. Asgjë nuk është e pashmangshme. Se ku do të përfundojmë do të varet nga mënyra se si natyra shpërthyese e AI nxit ndryshime në strukturat ekzistuese të fuqisë, nëse qeveritë janë të afta dhe të gatshme të rregullojnë kompanitë e teknologjisë, dhe – më e rëndësishmja – se si liderët e teknologjisë vendosin se duan të përdorin fuqinë e tyre të sapogjetur.