“Bashkimi Evropian ka ndryshuar. Nuk ka kthim pas. Ne kemi nisur procesin dhe në thelb ka vetëm një rrugë”.
Fjalët e politikanes daneze dhe komisioneres së BE-së, Margrethe Vestager, në një konferencë në maj pasqyrojnë mjeshtërisht gjendjen shpirtërore në mesin e elitës së Brukselit.
Ajo është e befasuar nga aftësia e tyre për të hequr qafe torturën burokratike të BE-së, për të mbrojtur Ukrainën, për të përqafuar zgjerimin dhe për t’iu afruar përmbushjes së ambicies së Ursula von der Leyen që BE-ja të bëhet një “forcë gjeopolitike”, shkruan The Guardian.
Në të vërtetë, menjëherë pas pushtimit rus, Josep Borrell, shefi i jashtëm dhe i sigurisë i BE-së, argumentoi se BE-ja ishte rritur.
“Lufta e Rusisë kishte zgjuar një gjigant të përgjumur”, pohoi ai.
Masat që ishin të pamendueshme vetëm pak ditë më parë, si ndalimi i bankave kryesore ruse nga sistemi financiar ndërkombëtar Swift dhe ngrirja e aktiveve të bankës qendrore ruse, u imponuan me një ritëm të paprecedentë.
Çmimi i dështimit ishte gjithashtu jashtëzakonisht i lartë.
Në një përpjekje për të mos dështuar, BE-ja aktivizoi direktivën e saj të mbrojtjes së përkohshme për herë të parë në histori, duke u dhënë më shumë se 5.3 milionë ukrainasve të drejtën e qëndrimit.
Me Komisionin Evropian në karrigen drejtuese, unioni për herë të parë ka vendosur 10 raunde sanksionesh ekonomike kundër një vendi, të gjitha ranë dakord – përfundimisht – njëzëri.
Zbatimi i sanksioneve kombëtare tani është bërë edhe një kompetencë e BE-së.
Blloku ka ofruar ndihmë ushtarake për Ukrainën – hera e parë që institucionet evropiane kanë ofruar ndihmë ushtarake (përfshirë ndihmën vdekjeprurëse) për një shtet.
Në të njëjtën kohë, zinxhirët e furnizimit ekonomik evropian, dhe jo vetëm energjia, po mbrohen sistematikisht, një proces që filloi me pandeminë.
Vetë fakti që financimi i pajisjeve ushtarake nga BE-ja për Ukrainën vjen nga një fond i quajtur Objekti Evropian i Paqes, i krijuar vetëm në vitin 2021 dhe jashtë traktateve formale të BE-së, nënvizon se sa shpejt Brukselit nuk i është dashur thjesht të improvizojë, por të rithemelojë shumë qëllime.
Zaki Laidi, një këshilltar i posaçëm i Borrell-it ka nënvizuar pse shkurti i vitit 2022 përfaqësonte një sfidë kaq shkatërruese për BE-në dhe kërkonte një ndryshim të tillë në mentalitet.
“Projekti evropian synonte para së gjithash të parandalonte një konflikt të ri midis Francës dhe Gjermanisë”, shkroi këshilltari.
“Ai synonte të qetësonte marrëdhëniet brenda unionit përmes shkëmbimeve dhe bashkëpunimit ekonomik”.
Kuadri ishte pra kantian: ai bazohej në parimin e paqes përmes shkëmbimit.
Nicole Gnesotto, nënkryetare e Institutit “Jacques Delors”, është dakord.
“Në një natë Rusia vrau të gjithë filozofinë e BE-së që atëherë”.
Komuniteti Ekonomik Evropian u themelua mbi parimin se tregtia ekonomike dhe ndërvarësia ishte receta më e mirë për paqen midis Francës dhe Gjermanisë fillimisht, dhe më pas midis Evropës dhe pjesës tjetër të botës.
Brenda natës e gjithë kjo u vjetërsua.
Pra ka pasur një tronditje në sistemin.
Por tani, ndërsa Brukseli kthehet në punë, pyetjet fillojnë të mblidhen rreth premtimeve të bëra nga Vestager dhe të tjerët.
18 muaj më vonë, me rreth 500 mijë të vrarë ose të plagosur, sipas vlerësimeve të SHBA-ve, çështja se si përfundon kjo luftë mbetet e hapur si kurrë më parë.
A është vërtet BE-ja e gatshme ta mbajë luftën në krye të agjendës së saj tani që kundërofensiva ukrainase nuk ka prodhuar përparimin e imagjinuar?
A e ka riorganizuar vërtet BE-ja mjaftueshëm veten?
A është serioze në lidhje me premtimin e saj për zgjerimin e BE-së në lindje?
A mund të bëhet vërtet BE-ja më sovrane apo gjeopolitike?
Me pak fjalë, a janë fikur vërtet dritat në të kaluarën?
Fundi i dividentit të paqes
Disa reforma në fushën e sigurisë së BE-së duken revolucionare dhe të pakthyeshme.
Që nga pushtimi i Ukrainës, stafi ushtarak i BE-së është bërë një koordinator dhe shtëpi e pastrimit për të paktën dy të tretat e armëve të dërguara nga vendet anëtare të BE-së në Ukrainë, përfshirë skemat e financimit.
Deri më tani, BE-ja ka angazhuar më shumë se 5 miliardë euro në ndihmë ushtarake për Ukrainën, shpesh në formën e rimbursimeve për shtetet anëtare që dërgojnë armë në Kiev.
Borrell tani dëshiron të krijojë një fond ndihme për Ukrainën për periudhën 2024-2027 me vlerë 5 miliardë euro në vit për të siguruar qëndrueshmërinë e ndihmës ushtarake të BE-së për Ukrainën.
BE-ja po përpiqet gjithashtu ta vendosë industrinë evropiane të mbrojtjes në një bazë lufte. Prokurimi i përbashkët i armëve nga Agjencia Evropiane e Mbrojtjes është futur për herë të parë.
Përafërsisht 1 miliard euro do të shpenzohen për të shpërndarë 1 milion fishekë municionesh.
Në tetor 2022, Këshilli i BE-së ra dakord për të trajnuar ushtarët ukrainas dhe nisi misionin vetëm një muaj më vonë.
Duke përdorur dy seli në Poloni dhe Gjermani, 18 vende anëtare të BE-së tani po trajnojnë ushtarë ukrainas.
Këto ndryshime në mbarë BE-në janë shoqëruar me një rritje të shpenzimeve për mbrojtjen e shtetit kombëtar.
Dividenti i paqes, ose ajo që Borrell e quan “siesta” e sigurisë, me të vërtetë ka përfunduar.
Pushtimi i Rusisë çoi në shpenzimet e mbrojtjes nga shtetet e BE-së në vitin 2022 për herë të parë duke tejkaluar ato të vitit 1989 – 30% më të larta se në 2013.
Megjithatë, përparimi është i kufizuar.
Ideja e forcimit të shtyllës evropiane të NATO-s duket e pakapshme si kurrë më parë.
Borrell pranon se shprehja “autonomi strategjike” mbetet toksike.
Ristrukturimi i energjisë
Nëse raporti mbi sigurinë është një i përzier, Evropa ka një arsye më pak të paqartë për të uruar veten dhe për t’u habitur nga përshtatshmëria e saj.
Vladimir Putin kishte pasur mjaft besim, aq sa u tha drejtuesve rusë të naftës në maj 2022 se çdo njoftim nga BE për t’u shkëputur nga energjia ruse do të ishte një akt i “vetëvrasjes ekonomike”.
Besimi i Putin-it dukej i bazuar mirë.
Para pushtimit të Ukrainës, Evropa importonte 45% të gazit të saj nga Rusia, me Gjermaninë veçanërisht rezistente ndaj paralajmërimeve prej dekadash të SHBA-ve, se një varësi e tillë nga një fuqi e vetme armiqësore ideologjikisht ishte marrëzi.
Me të drejtë, sapo filloi lufta, Putini përdori furnizimet me gaz si një armë lufte.
Nga qershori 2022, furnizimet me gaz përmes Nord Stream 1, u ulën në 40% të normales.
Rusia fillimisht përmendi problemet teknike.
Deri në korrik, furnizimi kishte rënë më tej në 20%, me Gazprom që fajësoi “mirëmbajtjen rutinë dhe pajisjet e gabuara”.
Nga fundi i gushtit, me çmimet e gazit në rritje, Nord Stream 1 nuk po transportonte fare gaz.
Gjermania, sipas fjalëve të ministrit të saj të ekonomisë, Robert Habeck, po përjetonte “një këputje strukturore alarmante”.
Në verë, shtetet e BE-së, të gëzuara nga komisioni, ranë dakord vullnetarisht të përpiqen të reduktojnë përdorimin e gazit midis gushtit 2022 dhe marsit 2023 me 15%.
Plani funksionoi.
Për të kufizuar më tej çmimet, shtetet ranë dakord në dhjetor 2022 për të blerë gaz kolektivisht, duke përmirësuar kështu fuqinë blerëse të firmave të saj të gazit dhe duke kopjuar modelin e përdorur për blerjen e vaksinave Covid-19.
Ky planifikim, nënkuptonte që në fund të vitit zyrtarët gjermanë ishin në gjendje të deklaronin se do të kalonin dimrin pa ndërprerje të gazit.
Vitin e parë pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia, BE-ja i pagoi Rusisë pak më pak se 140 miliardë euro për lëndët djegëse fosile, duke përfshirë 83 miliardë euro për naftën dhe 53 miliardë euro për gazin natyror.
3 miliardë euro të tjera u shpenzuan për qymyr.
Pagesat për importet e naftës u ndanë midis 53 miliardë euro për naftën bruto dhe 30 miliardë euro për produktet e naftës së rafinuar.
Gjermania, e cila importoi gazin më të madh rus nga çdo vend i BE-së para shpërthimit të luftës, që nga gushti 2022 nuk ka importuar fare gaz rus nëpërmjet tubacioneve.
Në vend të kësaj, autoritetet gjermane shtetëzuan asetet e Gazprom në Gjermani, ndërtuan me shpejtësi rekord disa terminale LNG dhe forcuan bashkëpunimin e gazit me Norvegjinë, e cila u bë furnizuesi kryesor i gazit të Gjermanisë në vitin 2022.
Putini ishte përpjekur të mbyste ekonominë evropiane. Në vend të kësaj, ai ka shkatërruar përgjithmonë tregun më të madh të Gazprom.
Instituti i Kievit vlerëson se Rusia ka humbur 100 miliardë dollarë të ardhura nga eksporti i naftës që nga shkurti i vitit 2022 dhe 40 miliardë dollarë të ardhura nga gazi.
Pra, e nxitur nga Ukraina, Evropa ka bërë përparime në energjinë dhe qëndrueshmërinë e mbrojtjes, por në fund të fundit hapat e ardhshëm varen si kurrë më parë nga politika dhe boshti franko-gjerman.
Edhe pse në BE bëhet fjalë për përhapjen e pushtetit në lindje, është ende politika në këto dy vende ajo që do të përcaktojë të ardhmen e Evropës, dhe ndoshta edhe fatin e Ukrainës.
Realiteti është se sa i përket mbështetjes ushtarake për Ukrainën, kancelari Olaf Scholz nuk ka qenë ende i gatshëm të furnizojë me armë pa miratimin e SHBA-ve.
Qofshin tanke Leopard 2, aeroplanë apo raketa lundrimi Taurus, Gjermania pret së pari miratimin e SHBA-ve.
Vonesat, të shkaktuara nga frika e përshkallëzimit të konfliktit, kanë bërë që Ukrainës t’i privohet armët për muaj të tërë.
Integrimi
Në të kundërt, Emmanuel Macron, ka lëvizur më së shumti në çështjen e zgjerimit të BE-së.
Tradicionalisht, diplomacia franceze kishte menduar të hartonte arkitekturën e sigurisë së Evropës me Rusinë, dhe jo kundër.
Fillimisht Macron u përpoq të negocionte me Putinin për këtë premisë, por në një moment në verën e vitit 2022, pas vizitës së tij në Kiev në qershor të atij viti, ai hoqi dorë.
Heqja dorë e plotë e Macron erdhi në fjalimin e tij më 31 maj të këtij viti në Bratislavë, ndoshta më i rëndësishmi i mbajtur nga një udhëheqës evropian që nga shpërthimi i luftës.
Parisi ka qenë gjithmonë i kujdesshëm ndaj zgjerimit të BE-së, duke pasur frikë se një Evropë më e gjerë do të bllokonte një Evropë më të thellë dhe kështu do të pengonte ambicien e Francës që blloku të bëhet më autonom nga SHBA-të.
Fjalimi i Bratislavës përmbante thirrjen e njohur të Macron për një krah më të fortë të mbrojtjes evropiane dhe u ankua se Evropa ishte ende një “pakicë gjeopolitike”.
Duke pranuar se as NATO dhe as BE nuk kishin dhënë garanci të mjaftueshme sigurie për “vendet në kufijtë tanë”, Macron tha se pyetja për të nuk ishte më nëse BE-ja duhet të zgjerohet, por kur dhe sa shpejt.
Duke huazuar nga shkrimtari i ndjerë çek, Milan Kundera, ai u zotua se perëndimi nuk do të “rrëmbehej për herë të dytë”.
Sipas biografit të tij, Joseph de Weck, Macron kishte vënë një bast se si Ukraina mund të ndryshonte Evropën.
Gjatë verës, presidenti i Këshillit Evropian, Charles Michel, pretendoi se BE-ja mund të jetë gati për t’u zgjeruar deri në vitin 2030.
Por një raport i rëndësishëm nga një grup gjysmë zyrtar franko-gjerman prej 12 ekspertësh tregoi gjithashtu se sa shumë do t’i duhet BE-së për të transformuar unionin.
Në fund, pavarësisht nga rezultati i luftës, arsyeja për një valë të re të integrimit evropian duket gjithnjë e më e vështirë për t’u vënë në pikëpyetje.
Evropa, argumenton Borrell, tani po vepron në një botë me multipolaritet, por me pak multilateralizëm.
“Multilateralizmi tradicional nga lart-poshtë që përfshin konferenca të mëdha gjatë të cilave të gjitha vendet marrin vendime së bashku për çështjet është gjithnjë e më pak efektiv. Në këtë klimë është thelbësore që vendet evropiane të qëndrojnë së bashku”, argumenton ai.
Evropa mund të ketë shuar dritat e skenës në të kaluarën – por nuk arrin të shohë një skicë të qartë të së ardhmes së saj.