Një fantazmë e rrezikshme po sillet sërish mbi Ballkanin Perëndimor: ajo e viteve ‘90. Nga bllokada institucionale në Kosovë te protestat masive në Serbi dhe retorika separatiste në Bosnje, rajoni po kalon një nga periudhat më të trazuara politike, duke ndezur alarmin se indiferenca e Perëndimit dhe oportunizmi rus mund ta shtyjnë atë drejt një spiraleje të rrezikshme.
Në Qendër të Stuhisë: Aleksandar Vuçiq
Në vitet ‘90, ideologjia e Sllobodan Millosheviqit ndezi luftëra shkatërruese. Sot, shumë vëzhgues shohin hijen e tij te Presidenti serb, Aleksandar Vuçiq. Në pushtet që nga viti 2014, ai ka ndërtuar një strategji që kombinon nacionalizmin me pragmatizmin, duke e shtrirë ndikimin e tij në të gjithë rajonin: sfidon shtetësinë e Kosovës, mbështet hapur separatizmin e Millorad Dodikut në Bosnje dhe ushqen përçarje përmes grupeve pro-serbe në Mal të Zi.
Sipas Ivana Stradner nga Fondacioni për Mbrojtjen e Demokracisë, Vuçiq i përshkallëzon ose i qetëson vetë krizat për të forcuar pushtetin e tij. “Gjithçka që ndodh tani në Serbi lidhet me atë që ndodh në Bosnje, Kosovë dhe Mal të Zi. Fatkeqësisht, ajo që ndodh në Beograd, e përcakton drejtimin e gjithë rajonit,” thotë ajo për Radion Evropa e Lirë.
Një Mozaik Krizash Rajonale
- Serbi: Protestat më të mëdha që nga rënia e Millosheviqit kanë mbërthyer vendin. Shkëndija ishte shembja tragjike e një stacioni treni në Novi Sad, që nxiti zemërim masiv kundër korrupsionit qeveritar. Reagimi i Vuçiqit ka qenë drakonian: akuza pa prova për “agjitatorë të huaj”, goditje ndaj shoqërisë civile dhe dhunë ndaj protestuesve.
- Bosnje e Hercegovinë: Situata është eksplozive. Lideri serb, Millorad Dodik, me mbështetjen e Vuçiqit, sfidon hapur shtetin, mohon gjenocidin e Srebrenicës dhe lobon për shkëputjen e Republikës Sërpska.
- Kosovë: Mbi 200 ditë pas zgjedhjeve, institucionet mbeten të bllokuara, duke thelluar një ngërç politik që mban vendin peng në rrugën e tij evropiane.
- Mal të Zi: Partitë pro-serbe dhe pro-ruse në pushtet, bashkë me Kishën Ortodokse Serbe, thellojnë ndasitë etnike dhe kërkojnë lidhje më të ngushta me Beogradin.
Gjeopolitika: Atëherë dhe Tani
David Kanin, profesor në Universitetin Johns Hopkins, vëren një ndryshim thelbësor nga vitet ‘90: atëherë SHBA ishte fuqia dominuese, ndërsa sot, e angazhuar në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme, ka më pak fokus në Ballkan. Kjo boshllëk po shfrytëzohet nga Rusia.
Moska, pa pasur nevojë për tanke, përdor strategji hibride për të zgjeruar ndikimin: mbështet liderë si Vuçiq e Dodik, përdor energjinë si mjet presioni dhe nxit destabilizim. “Putin po kërkon mundësi të reja për të sfiduar Perëndimin. Ai mund të paraqitet si ndërmjetës dhe ta shantazhojë Perëndimin,” shpjegon Stradner. Kjo strategji duket se funksionon: një sondazh tregon se 43% e serbëve fajësojnë Perëndimin për luftën në Ukrainë.
Përgjigja e Ngadaltë e Perëndimit
Përballë kësaj situate, përgjigja e Perëndimit ka qenë e vakët. SHBA thotë se po e ndjek situatën me kujdes, ndërsa BE-ja, fuqia kryesore ekonomike në rajon, heziton. Frika se kritikat e ashpra mund ta shtyjnë Vuçiqin më afër Moskës, duket se ka zbutur qëndrimin e Brukselit, pavarësisht se politika e zgjerimit ka humbur besueshmërinë.
Stradner argumenton se ka ardhur koha për “shkopinj, jo karota”. Sipas saj, BE-ja duhet të flasë gjuhën e sanksioneve. “Vuçiq ka frikë nga sanksionet perëndimore dhe nga mungesa e parave perëndimore, sepse ato janë arsyeja e vetme që ai është në të ashtuquajturën trajektore drejt BE-së,” shton ajo.
Për Maja Bjellosh nga Qendra e Beogradit për Politika të Sigurisë, zgjidhja është e qartë: “Vuçiq duhet të largohet. Kjo gjendje jonormale nuk është më e durueshme.”
Në fund, siç thotë profesori Kanin, ideja e qetësisë së përhershme në Ballkan është mashtruese; pasiguria është normë. Zgjidhja, sipas tij, nuk është kërkimi i një stabiliteti të palëkundur, por ecja përpara drejt diçkaje më të mirë, gjithnjë nën ombrellën e Perëndimit./lajmishqip.net