Rusia dhe Serbia dhe instrumentet e tyre të veprimit menaxhojnë procese të shumta si në skenën politike ashtu edhe në atë shoqërore, kryesisht në Serbi, thotë Gordan Akrap, ekspert i sigurisë nga Instituti për Hulumtimin e Konflikteve Hibride në Zagreb, në një intervistë për Geopost.
“Është parë në disa shembuj se duke angazhuar kapacitetet e veta dhe ato serbe, Rusia u përpoq të largonte vëmendjen e Perëndimit nga gjithçka që po bën në agresionin e saj brutal kundër Ukrainës në raport me gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, duke e komplikuar më tej dhe duke e vështirësuar situatën në to, duke shkaktuar protesta të shumta dhe duke u përpjekur për ndryshime të shumta shoqërore dhe politike duke vepruar përmes organizatave financiare, ekonomike, politike, të sigurisë por edhe atyre sociale”, thotë bashkëbiseduesi ynë.
Ai vëren se Serbia e ka radikalizuar fuqishëm shoqërinë e krijuar si rezultat i politikave radikale të Millosheviqit në vitet 1990 dhe se ky proces vazhdoi me Koshtunicën dhe pasardhësit e tij, ku, thotë ai, ata antagonizuan të gjithë jashtë Serbisë dhe të gjithë, përveç serbëve në një mënyrë u përpoqën nga njëra anë, të tregojnë se – ‘ne jemi mbrojtësit kryesorë të interesave kombëtare serbe’, dhe nga ana tjetër, ata u pozicionuan ndaj Perëndimit si një mburojë për radikalizimin shtesë dhe të mëtejshëm të Serbisë.
Ky, thekson ai, është një problem me të cilin duhet të përballemi edhe sot.
“Ne e shohim qartë se si Serbia dhe Rusia po përpiqen të destabilizojnë fuqishëm Kosovën, kanë arritur të destabilizojnë Malin e Zi”, thekson Akrap, duke shtuar se “Serbia po përpiqet të ushtrojë ndikimin e saj të fortë edhe në territorin e Bosnjë-Hercegovinës”.
Intervista e plotë
Geopost: Si e shihni situatën e sigurisë në Ballkan një vit e gjysmë pas agresionit rus kundër Ukrainës?
Akrap: Situata e sigurisë është bërë mjaft e ndërlikuar duke pasur parasysh ndikimin e fortë rus në Serbi dhe faktin se elementë të shumtë nga Serbia, shoqëria dhe shteti i saj janë të lidhur ngushtë dhe afër me Rusinë dhe realizimin e interesave ruse në Ballkan. Është parë në disa shembuj se duke angazhuar kapacitetet e veta dhe ato serbe, Rusia u përpoq të largonte vëmendjen e Perëndimit nga gjithçka që po bën në agresionin e saj brutal kundër Ukrainës në raport me gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, duke e komplikuar më tej dhe duke e komplikuar situatën në to, duke shkaktuar protesta të shumta dhe duke u përpjekur të kryejnë ndryshime të shumta sociale dhe politike duke vepruar përmes organizatave financiare, ekonomike, politike, të sigurisë, si dhe ato sociale.
Nuk duhet harruar se Rusia dhe Serbia dhe instrumentet e tyre të veprimit menaxhojnë procese të shumta si në skenën politike ashtu edhe në atë shoqërore, kryesisht në Serbi. Dhe ne e dimë se Serbia është ende eksportuesi kryesor i krizës në zonën e Ballkanit Perëndimor.
Përkatësisht, në shpërbërjen e përgjakshme të ish-Jugosllavisë, komunitetit ndërkombëtar nuk iu lejua ta mposhtë strategjinë e madhe të Serbisë, gjegjësisht synimin dhe planin e tyre për të krijuar Serbinë e madhe, prandaj kjo ide është e fortë dhe e pranishme edhe sot. Fatkeqësisht, edhe sot, njëzet e ca vjet pas shpërbërjes së Jugosllavisë dhe rënies së regjimit të Millosheviqit, ne duhet të luftojmë me aktivitete të ngjashme dhe të njëjta të Serbisë, të cilat ajo po përpiqet t’i bëjë sa më në mënyrë të pavarur me ndihmën e Rusisë.
Geopost: Sa është ndikimi rus në Ballkan, veçanërisht në Serbi, një sfidë për Perëndimin?
Akrap: Jashtëzakonisht i madh. Megjithatë, Rusia duhet parë nga këndvështrime të shumta. Nuk mund të shikohet vetëm agresioni rus kundër Ukrainës pa parë të gjithë kompleksin e aktiviteteve dhe aktiviteteve ndërkombëtare që Rusia po bën në fushën ndërkombëtare. E njëjta gjë duhet thënë edhe për Serbinë, e cila nuk mund dhe nuk duhet të shikohet në mënyrë uniforme vetëm përmes një vektori të veprimeve sulmuese. Gjegjësisht, Serbia me aktivitetet e saj të shumta ka një efekt shumë destabilizues në fqinjësinë e saj.
Mirëpo, në të njëjtën kohë, lidhja me Rusinë bën që Serbia të jetë njëkohësisht instrument i politikës ruse në realizimin e atyre interesave të përbashkëta dhe në të njëjtën kohë Serbia të jetë nën kontrollin dhe përqafimin e fortë të Rusisë, kështu që çdo përpjekje për të tërhequr Serbinë drejt Perëndimit, pra për të pranuar politikën e përbashkët evropiane të sigurisë, për të pranuar evropianët normat dhe standardet e jetesës, sistemin e vlerave dhe besimeve që vendet anëtare të aleancës së NATO-s dhe BE-së mbajnë së bashku, çon në rritjen e këtij kontrolli nga Rusia. E dimë disa herë se Rusia u përpoq fuqishëm ta destabilizojë Serbinë nga brenda në momentin kur Serbia tentoi të bënte disa hapa drejt Perëndimit. Dhe ky është problemi që Serbia e ka me dekada. Ajo radikalizoi fuqishëm shoqërinë e krijuar si pasojë e politikave radikale të Millosheviqit në vitet 1990, vazhdoi me Koshtunicën dhe pasardhësit e tij, ku ata antagonizuan të gjithë jashtë Serbisë dhe të gjithë përveç serbëve në një mënyrë që ata u përpoqën nga njëra anë, tregojnë – ‘ne jemi ata që jemi mbrojtësit kryesorë të interesave kombëtare serbe’, dhe në anën tjetër ata u pozicionuan ndaj Perëndimit si barrierë për radikalizimin shtesë dhe të mëtejshëm të Serbisë. Megjithatë, është një problem me të cilin duhet të përballemi edhe sot.
E shohim qartë se si Serbia dhe rusët po përpiqen të destabilizojnë fuqishëm Kosovën, ia dolën të destabilizojnë Malin e Zi, dhe kur flasim për dëmet e këtij ndikimi, ne e dimë se anëtarësimi praktik dhe pranimi i Maqedonisë së Veriut dhe Malit të Zi në aleancën e NATO-s arriti të parandalojë dukshëm përzierjen në punët e tyre të brenshme.
Por, për fat të keq, nuk u arrit të parandalohej ndërhyrja e fortë negative e Serbisë dhe Rusisë në proceset në Mal të Zi. Ne e dimë se serbët dhe rusët u përpoqën disa herë të përmbysnin qeverinë ekzistuese me mjete të dhunshme dhe tani ia dolën mbanë përmes zgjedhjeve legjitime demokratike. Pyetja është se deri në çfarë mase kjo fitore në zgjedhjet politike ishte rezultat i fushatave të shumta dezinformuese që ndotën hapësirën informative të Malit të Zi dhe Serbisë me gënjeshtra të shumta pro-ruse dhe pro-serbe që për fat të keq formësuan negativisht opinionin publik në Mal të Zi.
Geopost: Ju përmendët ndikimin e fortë të Rusisë në Serbi, po ashtu shohim se Serbia së fundmi ka luajtur me letra të tjera, si Kina dhe Irani. Si i shihni marrëdhëniet e politikës së jashtme të Serbisë dhe sa kërcënuese janë ato për vendet e rajonit?
Akrap: Para së gjithash është e rrezikshme për vetë Serbinë sepse Serbia po përpiqet të ulet në disa karrige në të njëjtën kohë, por thjesht nuk funksionon. Nuk është më koha e viteve 1970 dhe 1980 dhe Lëvizja e të Paangazhuarve, kur në situata kaq të vështira dhe kërkuese nuk mund dhe nuk dëshiron të përcaktohesh. Nga ana tjetër, nga historia e aktiviteteve udhëheqëse, ekonomike dhe financiare të Kinës në tridhjetë apo dyzet vitet e fundit drejt vendeve të Afrikës Lindore, Qendrore dhe Perëndimore dhe ndaj disa vendeve të tjera, dimë se praktikisht Kina të gjitha vendet ku hyn i sjell në skllavëri financiare. Ne e dimë se çfarë ndodhi me Maqedoninë e Veriut, ne e dimë se Mali i Zi u detyrua t’i kërkojë BE-së ndihmë financiare për të zgjidhur borxhin kinez dhe e dimë se Serbia, e cila, për shembull, nuk mund të marrë më para në tregun ndërkombëtar, u përpoq t’I marrë ato para nga Kina. Këto janë para shumë, shumë të shtrenjta.
Nga ana tjetër, Serbia, e cila po përpiqet të ushtrojë ndikimin e saj të fortë në territorin e Bosnjë-Hercegovinës, po përpiqet të pajtohet me Erdoganin se si të kontrollojë disa procese në Bosnje-Hercegovinë dhe të imponojë procese dhe opinione të caktuara dhe të destabilizojë më tej BeH-në.
Nga ana tjetër, Serbisë i përshtatet në kuptimin strategjik të lidhet me Turqinë, sepse Turqia ndërton gazsjellësin turk që duhet të sjellë gazin rus përmes Ballkanit dhe më tej drejt Hungarisë, si synimi përfundimtar ku Serbia dhe Hungaria bashkëpunojnë shumë mirë në atë fushë është një prej gjërave të kushtëzuara që i përcakton të gjitha ato veprimtari. Megjithatë, është çështje kohe, këtë e kemi parë tashmë në shembujt e investimeve në miniera, sepse kur Kina fillon disa investime, i kontrollon ato, zonën ku investon, mbikëqyr dhe nuk do që dikush tjetër të përfshihet në gjëra të tilla.
Turqia, nga ana tjetër, thjesht ka disa probleme ekonomike dhe financiare dhe po përpiqet të forcohet politikisht. Megjithatë, do të jetë një proces mjaft kërkues. Kështu që Serbia po bën gjithçka që një vend i mençur nuk duhet të bëjë në një mënyrë të tillë, në një interval të tillë, sepse do të destabilizohet edhe nga brenda. Për të parandaluar stabilizimin e saj të mëtejshëm, ajo, për fat të keq, dhe kjo ka shumë të ngjarë të jetë e vërtetë, do të nisë destabilizimin e mëtejshëm kryesisht të Kosovës, Malit të Zi dhe Bosnjë-Hercegovinës. Nga ana tjetër, zhvillimet e brendshme në Serbi nuk do të jenë të dobishme për Serbinë dhe vendet përreth. Sidomos për ne nga Kroacia, është jashtëzakonisht e rëndësishme që Serbia të jetë një vend demokratik, i lirë, ku të respektohen të drejtat dhe liritë e njeriut, ku respektohen minoritetet, që Serbia të respektojë gjithçka që bazohet në unitetin në BE, ku Serbia gjoja synon te bashkohet. Kur flasim për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, tre vende janë anëtare të aleancës së NATO-s, dhe unë jam i bindur, shpresoj, se aleanca e NATO-s nuk do të lejojë dhe shikojë me lehtësi përhapjen dhe përsëritjen e mëtejshme të veprimeve dashakeqe malinje, përkatësisht veprimet dashakëqija të Serbisë dhe Rusisë në zonën e Ballkanit Perëndimor.
Geopost: Ju drejtoni edhe forumin e sigurisë në Zagreb. Cila do të jetë tema e Forumit të këtij viti?
Akrap: Që nga dita e parë, Forumi i Sigurisë së Zagrebit u konceptua si një forum ku ekspertët do të bisedojnë me ekspertë të tjerë, do të shkëmbejnë informacione dhe njohuri që kanë marrë dhe do të ndihmojnë të tjerët të identifikojnë dhe të përballen me sfidat e ardhshme të sigurisë me të cilat përballen vendet e tyre. Motoja e forumit tonë është forcimi i demokracisë dhe mbrojtja e lirive dhe të drejtave të njeriut. Në këtë kuadër kemi punuar gjithë këto vite. Ne po përpiqemi të identifikojmë se cilat janë dobësitë në demokracitë perëndimore, cilat janë pikat tona të forta që mund dhe duhet të përdoren dhe cilat janë sistemet e vlerave me të cilat jemi krenarë dhe që janë subjekt i kërcënimeve hibride nga kundërshtarët e mundshëm. Nga ana tjetër, theksojmë se kërcënimet ekzistuese dhe të ardhshme të sigurisë, të natyrës hibride, mbeten sfida të mëdha për shoqëritë dhe shtetet, dhe se shtetet duhet të udhëhiqen nga njerëz të zgjuar dhe të mençur, të cilët janë të aftë për të marrë vendime afatgjata, që i kthejnë nga politikanë në shtetarë edhe pse ato vendime në kuptimin afatshkurtër mund të mos japin rezultate pozitive dhe të pritshme, por në terma afatgjatë funksionon drejt stabilizimit dhe garantimit të demokracisë së shoqërisë dhe shtetit. Të mos harrojmë – ne jemi të gjitha vende të reja. Kroacia është shtet për pak më shumë se 30 vjet, Kosova ka qenë shtet edhe pak më gjatë… këto janë periudha shumë të shkurtra në procesin e krijimit të shteteve dhe funksionimit të tyre, kështu që janë të shumta sfidat që qëndrojnë përpara nesh, ka kërcënime të shumta. Fatkeqësisht, ne kemi përvoja serioze dhe, nga ana tjetër, shumë cilësore të konflikteve dhe luftërave të shumta me të cilat mund të ndihmojmë vendet në zhvillim dhe të krijojmë mbrojtje. Le të themi Ukraina, e cila tani është e detyruar të mbrojë shtetësinë e saj nga sulmet e shumta të sigurisë dhe sfidat me të cilat përballet nga Rusia. Ne jemi gjithashtu në gjendje të njohim, dhe kjo është ajo që bëjmë në Forumin tonë të Sigurisë në Zagreb, kërcënimet dhe sfidat e ardhshme me të cilat do të përballen shoqëritë tona dhe vendet tona. Është qëllimi ynë, kuptimi dhe dëshira jonë është t’i ndihmojmë vendet, veçanërisht të Ballkanit Perëndimor, në forcimin e rezistencës së tyre sociale ndaj sfidave të shumta dhe forcimin e shtetësisë së tyre dhe duke u mundësuar atyre që në mënyrë të pavarur të vendosin për fatin e tyre në përputhje me parimet e së drejtës ndërkombëtare dhe që një ditë, si disa vende që u bashkuan në aleancën e NATO-s, që të gjitha ato vende nga Ballkani Perëndimor që duan, duhet të anëtarësohen edhe në BE dhe NATO. Për shkak se për anëtarësimin në BE dhe aleancën e NATO-s ia vlen përpjekja, është thjesht një proces që duhet bërë në mënyrë që vendet e Ballkanit Perëndimor të mos mbeten një vrimë e zezë në hartën politike, ekonomike dhe të sigurisë së Evropës. Nga gjithçka ka ndodhur vitet e fundit, shihet se vendet e aleancës së NATO-s janë të sigurta dhe askush nuk do t’i sulmojë me mjete të armatosura, ato janë në gjendje të mbrohen. Nga ana tjetër, forcimi i mbrojtjes së përbashkët është gjithashtu një nga aktivitetet që ne promovojmë në Forumin tonë të Sigurisë në Zagreb. Kur flasim për Kosovën, na vjen mirë që njëri nga ish-komandantët e KFOR-it do të ndajë me ne përvojat e tij nga Kosova.