Analizë nga Foreign Policy: Pse presidenti i Serbisë është kërcënim për Evropën

Qeveria autoritare e Aleksandar Vuçiqit po ndihmon propagandën ruse dhe kineze duke lejuar mohuesit e gjenocidit të festojnë me kriminelët e luftës.

Në nëntor dhe dhjetor të vitit 2021, mijëra qytetarë serbë dolën në rrugë, duke bllokuar rrugët kryesore për tri javë rresht duke protestuar kundër një ligji të propozuar që lehtëson shpronësimin, që shihet si favorizimi i një miniere litiumi në shkallë të gjerë të planifikuar në Serbinë Perëndimore nga kompania shumëkombëshe Rio Tinto.

Protestuesit janë të shqetësuar kryesisht për mungesën e transparencës rreth projektit të minierës; ata gjithashtu i frikësohen dëmeve serioze mjedisore dhe korrupsionit në shkallë të gjerë.

Gjatë protestave të para, banditë me shkopinj rrahën protestuesit dhe u përpoqën ta ndalonin kryengritjen e protestuesve. Banditët po kërcënonin protestuesit me direktiva të regjimit të Vuçiqit.

Sot, asnjë vendim nuk mund të merret pa presidentin serb Aleksandar Vuçiq, i cili shfaqet në talk show me orë të tëra në baza javore në të gjitha kanalet kryesore televizive.

Ai e shpalli marrëveshjen si një investim të madh dhe i ofroi mbështetje të drejtpërdrejtë politike këtij investimi.

Megjithatë, demonstratat theksojnë se ndërsa Vuçiq mund të ketë komandën absolute të vendit – 188 nga 250 anëtarët e parlamentit u zgjodhën në listën e partisë së tij dhe partia e tij kontrollon pothuajse çdo komunë në vend – sundimi i tij nuk është i pakontestueshëm.

Pasi protestat morën vrull, Vuçiq fillimisht u duk se pranoi kushtet dhe tërhoqi mbështetjen për projektin, por shpejt më pas, më 27 dhjetor 2021, ai përsëriti mbështetjen e tij dhe këmbënguli se në fund të fundit do të vazhdonte.

Një tjetër spektakël në javët e fundit nënvizoi anën kërcënuese të regjimit të Vuçiqit. Në qendër të Beogradit, ka një njollë në një mur që duket se nuk hiqet. Është një mural i Ratko Mlladiqit, kriminelit të luftës përgjegjës për gjenocidin në qytetin lindor boshnjak të Srebrenicës në vitin 1995 ku u masakruan 8 mijë burra e të rinj boshnjak.

Në korrik, portreti i Mlladiqit—i cili po vuan dënimin e përjetshëm pasi u dënua nga Gjykata Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë—u shfaq në Beograd, siç u shfaqën portrete të tilla në shumë qytete të tjera në Serbi dhe Republika Srpska, entiteti i Bosnjës. Këto nuk ishin portretet e para të Mlladiqit që shfaqen, por ato po shfaqen me frekuencë në rritje dhe rastet e mëparshme gëzonin më pak mbrojtje zyrtare.

Qytetarët vazhdojnë të përpiqen të pikturojnë mbi portretet, por banditë të zellshëm vazhdojnë të restaurojnë portretin më të spikatur në një lagje qendrore të Beogradit. Kur dy aktivistë hodhën vezë drejt portretit, ata u arrestuan nga policia me rroba civile. Ndërsa tabloidët nacionalistë të afërt me regjimin pretendojnë hapur se Mlladiq ishte një hero, qeveria serbe e ka mbrojtur muralin pa e mbështetur hapur motivin e saj.

Karakteri nacionalist dhe autoritar i qeverisë serbe përbën një kërcënim për Serbinë dhe rajonin. Pretendimi i Vuçiqit për të qenë një konservator evropian pragmatik dhe i zakonshëm mund të ishte dukur bindës në vitet e tij të para në pushtet, por tingëllon gjithnjë e më i zbrazët nga veprimet e tij.

Kursi autoritar i Vuçiqit e ka distancuar gjithnjë e më shumë Serbinë nga Perëndimi dhe Bashkimi Evropian. Ndërsa partia e tij u mbështet nga ambasadat perëndimore në vitet e para të saj, me shpresën për të promovuar një politikan pragmatik me të cilin mund të bësh biznes, Vuçiq dhe mediat që kontrollon qeveria e tij kanë promovuar një linjë anti-perëndimore.

Një sondazh rajonal i porositur nga Grupi Këshillues i Politikave të Ballkanit në Evropë tregon se 80.4 për qind e qytetarëve të rajonit duan që vendi i tyre të anëtarësohet në BE; në Serbi, ky numër është vetëm 53.2 për qind.

Kina dhe Rusia shihen si mbështetës më të mëdhenj dhe më të besuar të Serbisë, pavarësisht nëse kjo është për shkak të vaksinave për COVID-19 që ata dhuruan ose drejtuesve të tyre.

Kjo pikëpamje është komplikuar me pandeminë, me Kinën që shihet si ofruesi kryesor i ndihmës – edhe pse Beogradi i bleu vaksinat nga Pekini dhe nuk ka asnjë informacion publik për çmimin e paguar – dhe Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja shihen si përhapës të lajmeve të rreme.

Ky është rezultat i një fushate intensive anti-perëndimore nga mediat pro-qeveritare, të cilat akuzojnë vazhdimisht qeveritë perëndimore, si dhe mediat e pavarura, duke përfshirë edhe degën e CNN në Serbi N1, se janë organe të propagandës anti-serbe.

Edhe kur bëhet fjalë për mbështetjen e serbëve për BE-në, ekziston një prirje e qartë autoritare. Sondazhet tregojnë se lideri më popullor botëror, pas presidentit rus Vladimir Putin dhe homologut të tij kinez Xi Jinping, është kryeministri autokratik i Hungarisë Viktor Orban; me fjalë të tjera, kur serbët shikojnë nga Evropa, ata shikojnë nga Budapesti, jo nga Berlini.

Ndërkohë që Gjermania mbetet një aleat i rëndësishëm për sa i përket investimeve ekonomike dhe për shkak të peshës së saj në BE, Vuçiç shkon më mirë me një koleg autokrat si Orban.

Kthesa kundër Perëndimit, e kombinuar me kontrollin autoritar të Vuçiqit, ka rëndësi përtej Serbisë.

Serbia kërkon të formësojë rajonin në dy mënyra.

Së pari, ajo prezantohet si një lidere rajonale përmes nismës “Ballkani i Hapur” për integrimin rajonal, ideja e një rajoni të integruar të bazuar në kufij të hapur të njohur edhe si “Mini-Shengen” që do t’i jepte Serbisë përfitimet më të mëdha ekonomike dhe gjithashtu do të lidhte pjesa tjetër e rajonit më afër saj. Politika ndërkombëtare dhe rajonale e Vuçiqit bazohet ende në jehonën e zbehtë të Jugosllavisë socialiste, e cila si vend arriti të shkojë mbi peshën e saj.

Qasja tjetër dhe deri diku kontradiktore është e ashtuquajtura bota serbe – një term i huazuar nga Rusia dhe që përshkruan në thelb një sferë ndikimi serb të bazuar në përkatësinë etnike. Serbia ka ndikim përmes partive serbe në Bosnje dhe Hercegovinë, Mal të Zi dhe Kosovë. Edhe nëse nuk i kontrollon plotësisht të gjitha, kjo i lejon Serbisë të formësojë politikën e brendshme të fqinjëve të saj dhe të bllokojë vendimet kryesore.

Duke ndërtuar një sferë ndikimi, Serbia mund të përhapë politikat e saj autoritare antiperëndimore në të gjithë rajonin. Në zgjedhjet e fundit rajonale të Kosovës, rezultati nuk ishte i qartë në komunat me shumicë shqiptare, me partinë qeverisëse Vetëvendosje të kryeministrit Albin Kurti. Kjo tregoi kontestim të fortë politik në rajonet me shumicë shqiptare të Kosovës, ndryshe nga zonat me shumicë serbe. Në 10 komunat me shumicë serbe, Lista Serbe, e kontrolluar nga Beogradi, fitoi në të gjithë përmes një kombinimi të frikësimit dhe korrupsionit. Në shumë vende partia nuk u sfidua dhe fitoi deri në 100 për qind të votave.

Serbia gjithashtu fitoi ndikim në të gjithë rajonin në vitin 2021 duke ofruar vaksina dhe duke lejuar qytetarët e vendeve të tjera të vaksinohen në Serbi. Kjo ishte veçanërisht e rëndësishme për qytetarët nga Bosnja fqinje, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, të cilëve u mungonte aksesi fillestar në vaksina për shkak të përhapjes së ngadaltë të COVAX, programi global i vaksinimit i mbështetur nga BE.

Ky ishte një vendim pragmatik—Serbia siguroi vaksina nga Kina, Rusia dhe Perëndimi, por shumë qytetarë refuzuan të vaksinoheshin për shkak të ndjenjave të forta kundër vaksinës dhe besimit të ulët te qeveria. Vënia në dispozicion e vaksinimeve në të gjithë rajonin fitoi simpati të konsiderueshme në vendet fqinje.

Ndërsa BE-ja ndihmoi për të siguruar pjesën më të madhe të vaksinave në rajon, ajo ishte vonë dhe nuk arriti të nënvizonte dhe të komunikonte ndihmën e saj kur mbërriti. Si rezultat, Serbia luajti rolin rajonal në diplomacinë e vaksinave që Rusia dhe Kina luajtën gjetkë, me një ndikim të ngjashëm.

Sipas rezultateve të sondazhit që do të publikohen së shpejti nga Grupi Këshillues i Politikave të Ballkanit në Evropë, Serbia vlerësohet si ndihma më e madhe gjatë pandemisë nga qytetarët në Bosnje, kryesisht në Republikën Srpska, por edhe në Federatën e Bosnje dhe Hercegovinës, ku jetojnë relativisht pak serbë.

Ashtu siç Orban ka ndihmuar në promovimin e liderëve me të njëjtin mendim në BE përmes ndihmës financiare, mbështetjes diplomatike dhe mbështetjes së mediave miqësore, Vuçiç po kërkon të zgjerojë ndikimin e tij në të gjithë Ballkanin Perëndimor në mënyra të ngjashme.

Kjo lëvizje e bën atë të domosdoshëm për bashkëbiseduesit perëndimorë dhe e ndihmon të qëndrojë në pushtet. Në këtë proces, ai normalizon botëkuptimin autoritar, antiperëndimor dhe nacionalist që përshkon partinë dhe median që ai kontrollon. Kjo rrezikon të minojë qeveritë demokratike dhe liberale në të gjithë rajonin dhe të dobësojë ndikimin e BE-së atje, ndërkohë që inkurajon një qeveri që ka nxitur tensionet nacionaliste.